Czy sztuczna inteligencja prowadzi lepsze wywiady niż człowiek? Wyniki badań zaprezentowanych na 33 Kolokwiach Psychologicznych PAN

AI w badaniach jakościowych – przełom czy ciekawostka?

Czy sztuczna inteligencja może być… lepszym rozmówcą niż człowiek?
To pytanie zadaliśmy sobie podczas prowadzenia badań zaprezentowanych na 33. Kolokwiach Psychologicznych Komitetu Psychologii PAN.

Wraz z Gabrielą Sorsą i zespołem Digi Bee 🐝 sprawdzaliśmy, jak uczestnicy reagują na wywiady tekstowe prowadzone przez AI w porównaniu do rozmów z badaczami-ludźmi. Jak się okazało – rozmówcy dzielili się bardziej różnorodnymi pomysłami, gdy pytania zadawała im sztuczna inteligencja.

Dlaczego AI „otwiera” ludzi? Psychologiczne mechanizmy

Na pierwszy rzut oka to paradoks. W końcu człowiek – empatyczny i uważny – powinien wydobywać więcej. A jednak może być tutaj inne wytłumaczenie:

• Mniejszy lęk autoprezentacji – w kontakcie z badaczem uruchamia się obawa: „Jak wypadam? Czy to, co powiem, nie jest głupie?”. AI nie ocenia – co ułatwia spontaniczność.
• Poczucie bezpieczeństwa i anonimowości – rozmówcy mają wrażenie, że ich słowa są „przyjmowane przez system”, a nie przez osobę, co obniża barierę szczerości.
• Brak mikro-sygnałów społecznych – w relacji face-to-face reagujemy na ton głosu, spojrzenia, gesty. Mogą one nieświadomie blokować kreatywność. AI eliminuje ten filtr.
• „Maszyna nie ocenia” – nawet jeśli wiemy, że za AI stoją ludzie, emocjonalnie łatwiej uznać, że komputer po prostu zbiera dane.

W literaturze mówi się o zjawisku social evaluation apprehension – czyli lęku przed oceną społeczną. Badania pokazują, że jego redukcja sprzyja szczerości i innowacyjności w wywiadach jakościowych.

AI jako partner, nie zastępca psychologa

Czy to oznacza, że AI przejmie rolę badaczy? Absolutnie nie. Wyniki badań sugerują raczej hybrydowe podejście:

• AI jako „rozmówca wstępny”, który pomaga otworzyć się respondentom.
• Psycholog jako interpretator i analityk, który nadaje odpowiedziom kontekst i sens.
• Model człowiek + AI jako nowy standard w badaniach jakościowych.

Quality at scale – nowa era badań jakościowych

Coraz częściej, nie tylko w psychologii, ale także na konferencjach marketingowych i badawczych, mówi się o koncepcji quality at scale. O co chodzi?

Tradycyjnie badania jakościowe dostarczały głębi wglądu, ale na niewielkich próbach – przez co trudno było je generalizować. Badania ilościowe dawały z kolei statystyczną moc, ale często kosztem niuansów i bogactwa danych.

Dzięki wykorzystaniu AI możliwe staje się połączenie tych dwóch światów:

• prowadzenie setek, a nawet tysięcy wywiadów jakościowych równocześnie,
• zachowanie bogactwa jakościowych narracji (emocje, motywacje, konteksty),
• a jednocześnie możliwość ilościowego podsumowania zjawisk – np. wskazania, jaki procent badanych spontanicznie wspomina o danym problemie czy emocji.

To podejście otwiera drogę do bardziej obiektywnych i skalowalnych badań jakościowych, które można wykorzystać zarówno w psychologii, jak i w biznesie. Quality at scale pozwala badaczom zyskać to, co dotąd wydawało się nieosiągalne: głębię i szerokość w jednym projekcie badawczym.

Dlaczego to ważne dla Ciebie?

Jeśli zajmujesz się badaniami, edukacją lub biznesem, wyniki te mają praktyczne znaczenie:

• AI może obniżyć bariery autoprezentacyjne, wydobywając z ludzi to, czego nie powiedzieliby człowiekowi.
• Otwiera to nowe możliwości w badaniach jakościowych, HR i edukacji.
• To sygnał, że skuteczne badania przyszłości wymagają eksperymentów z AI i rozumienia psychologicznych mechanizmów zaufania.

Chcesz sprawdzić, jak to działa w praktyce?

Jeśli temat wykorzystania AI w badaniach jakościowych brzmi dla Ciebie ciekawie – mamy dobrą wiadomość 🎉. Ciągle rozwijamy narzędzie do prowadzenia wywiadów tekstowych i głosowych z wykorzystaniem sztucznej inteligencji.

Dzięki niemu możesz:

• prowadzić wywiady szybciej i na większą skalę,
• redukować bariery autoprezentacyjne respondentów,
• uzyskiwać dane jakościowe i ilościowe w jednym badaniu,
• wdrożyć podejście quality at scale w swojej organizacji.

👉 Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej lub przetestować nasze rozwiązanie, napisz do mnie: kontakt@kamilgodawski.com.

Podsumowanie

Sztuczna inteligencja nie zastąpi psychologów, ale może stać się katalizatorem innowacyjnych pomysłów i szczerej ekspresji. A to oznacza, że AI nie jest tylko narzędziem technologicznym – ale też psychologicznym.

Fantastycznego dnia
Kamil Godawski

Bibliografia

• Joinson, A. N. (2001). Self-disclosure in computer-mediated communication: The role of self-awareness and visual anonymity. European Journal of Social Psychology, 31(2), 177–192.
• Schlenker, B. R., & Leary, M. R. (1982). Social anxiety and self-presentation: A conceptualization model. Psychological Bulletin, 92(3), 641–669.